In ’n beduidende stap om voedselsekerheid in Suid-Afrika te verbeter, het die Voedselinnovasielaboratorium van die Universiteit van die Vrystaat (UV) ’n nuwe reeks bekostigbare, proteïenryke soja-gebaseerde suiwelalternatiewe bekendgestel.

Die navorsers het ’n behoefte by gemeenskappe geïdentifiseer vir innoverende, lae-koste sojamelkdrankies en -jogurt wat hulle self kan produseer en het ’n reeks voedsame en smaaklike produkte geskep.

‘Projek poog om hoë-proteïen peuselhappies te produseer’

Hierdie inisiatief is deel van  ’n gemeenskapsprojek gelei deur prof. Wilna Oldewage-Theron,  ’n voedingsprofessor aan die Texas Tech University en ’n  navorsingsgenoot by die UV se Departement van Volhoubare Voedselstelsels en Ontwikkeling.

In samewerking met die Voedselinnovasielaboratorium by UV poog die projek om ’n reeks ekonomies haalbare, hoë-proteïen peuselhappies en suiwelalternatiewe te produseer deur sojabone te gebruik.

Die visie vir die Voedselinnovasielaboratorium is gevorm deur prof. Johan van Niekerk, Visedekaan van Landbou by UV, en dr. Brandon van Rooyen van die Departement van Volhoubare Voedselstelsels en Ontwikkeling, wat sy kundigheid in produkontwikkeling en kommersialisering aanwend om die projek se innoverende produkte te skep.

Sedert die laboratorium se ontstaan vroeg in 2023 het dit reeds ’n verskeidenheid hoë-proteïen plantgebaseerde produkte ontwikkel, insluitend sojaworsies en maalvleis. Daar is ook gesonde peuselhappies bekendgestel soos geroosterde sojabone wat dien as hoë-proteïen alternatiewe vir grondbone.

‘Behoefte aan ontwikkeling van sojamelk-afgeleide produkte opgemerk’

“Vanjaar het ons die projek een stap verder geneem. Tydens een van ons gemeenskapsbetrokkenheidsprojekte by die ‘Best is Good Enough Academy’ skool in die Vaal, het ons ’n behoefte aan die ontwikkeling van sojamelk-afgeleide produkte opgemerk. Die gemeenskappe was aktief op soek na nuwe en opwindende produkte gemaak van die goedkoop sojamelk wat hulle maklik kon produseer. 

“Ons het suksesvol lae-koste, kommersieel lewensvatbare, hoë-proteïen gegeurde sojamelkdrankies in ’n verskeidenheid opwindende geure ontwikkel: aarbei, piesang en vanielje. Daarbenewens het ons ’n reeks jogurt van sojamelk ontwikkel, met geure soos bessie en piesang, wat regte vrugte bevat.”

Sojabone het baie voedingsvoordele. Foto verskaf

Van Rooyen werk saam met drie ander spanlede om hierdie produkte te ontwikkel: Dr. Dolapo Adelabu, navorsingsgenoot, Khezwo Nematshema, meesterstudent en navorser, en Vuyelwa Nkoi, PhD-student en navorser.

Hy beklemtoon die voedingsvoordele van sojabone wat gebruik word om sojamelk te produseer en dat dit natuurlik cholesterolvry en hoog in proteïen is. “Sojaproteïen is veral voordelig omdat dit al die essensiële aminosure bevat wat nodig is vir menslike groei en ontwikkeling, wat dikwels nie in dieselfde hoeveelhede van ander plantbronne beskikbaar is nie.”

‘Produkte sal hierdie nasionale krisis in Suid-Afrika bekamp’

Dit bevat ook essensiële aminosure wat die boustene vir spiere en liggaamsontwikkeling is. “In lae-inkomste gemeenskappe is daar dikwels ’n duidelike gebrek aan proteïen weens beperkte toegang en hoë koste. Daarbenewens is oorvoeding – gekenmerk deur die verbruik van hoë-energie, lae-voedingstowwe voedsel – algemeen, wat lei tot gesondheidsprobleme soos hoë bloeddruk en insulienweerstandigheid, selfs by jong kinders. Hierdie produkte sal hierdie nasionale krisis in Suid-Afrika direk bekamp.”

Befonds deur UV en die Olie- & Proteïensade Ontwikkelingstrust (OPDT), het die projek ook ten doel om klein-, middelslag en mikro-ondernemings in lae-inkomste gemeenskappe te bevorder. Deur gemeenskappe op te lei en in te lig oor die voordele van soja as  ’n voedselbron en hoe om dit te verwerk in inkomste-genererende produkte, streef die projek daarna om gemeenskappe finansieel te ondersteun en toegang tot bekostigbare en voedsame voedselkeuses te bied.

‘Hoe kan ons hierdie kwessie in Suid-Afrika aanpak’

“Ons het die dringende behoefte aan voedsel- en voedingsekuriteit in Suid-Afrika geïdentifiseer, spesifiek in finansieel kwesbare gemeenskappe,” verduidelik Van Rooyen. “Ek het saamgewerk met prof Oldewage-Theron, wat  ’n vooraanstaande gemeenskapsvoedingskundige is. Sy het saam met my gesit en gesê: 'Hoe kan ons hierdie kwessie in Suid-Afrika aanpak?' Met my industrie-ervaring in produkontwikkeling het ons die sojaboon geïdentifiseer as die sleutel om hierdie dringende kwessies van voedselsekuriteit in Suid-Afrika aan te pak.”

Met alle nuwe produkontwikkeling is daar altyd ’n aanvaardingskwessie. “Dit is iets wat ek in die bedryf ook geleer het. Die belangrikste ding is die gemeenskapsaanvaarding en persepsie van ’n produk. Sojabone spesifiek het nie ’n goeie reputasie in Suid-Afrika nie met baie teenstrydige verklarings daaroor. Deel van ons laboratorium se missie is om die gemeenskap op te voed oor die voordele van sojaprodukte en soja as  ’n uitstekende proteïenbron,” sê Van Rooyen.

‘Ons skep ekstra inkomste vir boere’

Die afgelope paar jaar het Vrystaatse produsente ook meer sojabone geplant wat hoofsaaklik vir dierevoer gebruik word. “Ons skep ook ’n ekstra inkomste vir hierdie boere deur vir hulle beter geld te bied vir hul sojabone wat dan gebruik kan word om produkte vir menslike verbruik te maak. Ons wil verder boere opvoed oor die voordele van sojabone wat ook voordelig is vir die grond waarin dit geplant word.”

Die navorsers is baie opgewonde oor die toekoms van die projek: “Ons wil die projek in baie skole bekend stel, veral in meer kwesbare gemeenskappe. Ons visie is om produkte huis toe te stuur sodat die hele gesin dit kan geniet. Ons wil ook die groei van ondernemings aanmoedig om hierdie produkte plaaslik te produseer en te verkoop, en sodoende ’n volhoubare oplossing vir voedselsekuriteit te skep,” sê hy. 

OFM/Agriculture dg